Δημόκριτος

Εκδόσεις Κάκτος, Δημόκριτος 1

σελίδες 13&14

Η αλλαγή αυτή στη ζωή και στη συμπεριφορά του Δημοκρίτου οφειλόταν στο ότι ήταν απορροφημένος από τη μελέτη ενός σοβαρότατου επιστημονικού και φιλοσοφικού προβλήματος. Του προβλήματος των αιτιών της παραφροσύνης, της μανίας. Το πρόβλημα αυτό αποτελούσε μάλιστα το αντικείμενο ειδικής πραγματείας που ετοίμαζε ο φιλόσοφος την περίοδο εκείνη.

Οι συμπολίτες όμως του Δημοκρίτου δεν ήξεραν την αιτία του γεγονότος που είχαν διαπιστώσει και έτσι το ερμήνευσαν αλλιώς. Νόμισαν ότι ο φιλόσοφος τους προσβλήθηκε ή είχε αρχίσει να προσβάλλεται από την αρρώστια που προσπαθούσε να βρει τα αίτιά της και τον τρόπο θεραπείας της. Αμέσως τότε εκδήλωσαν τα αισθήματα απεριόριστης αγάπης και στοργής που έτρεφαν για το μεγάλο τέκνο της πατρίδας τους, για τον άνθρωπο που ήταν η χειροπιαστή ενσάρκωση της σοφίας (σώμα σοφίας). Όλοι, λαός και βουλή, πήραν ομόφωνα απόφαση και κάλεσαν επειγόντως με γράμμα τους τον πιο ξακουστό γιατρό της εποχής, τον Ιπποκράτη, να σώσει τον φιλόσοφο από την αρρώστια και να γίνει έτσι ευεργέτης όχι μόνο της ιδιαίτερης πατρίδας του αλλά και όλης της Ελλάδας. Για να είναι μάλιστα σίγουροι ότι θα εισακούσει την παράκληση τους, του υποσχέθηκαν αδρότατη αμοιβή, εκατό τάλαντα. Ποσό που μόνο μια πλούσια πόλη-κράτος μπορούσε να έχει και να διαθέτει για τη θεραπεία ενός αρρώστου.

Ο Ιπποκράτης δέκτηκε πρόθυμα την πρόσκληση, αλλά αρνήθηκε κατηγορηματικά οποιαδήποτε αμοιβή. Θεωρούσε, τους έγραφε στην απάντηση του, στοιχειώδη υποχρέωση και συνάμα πολύ μεγάλη τιμή να προσφέρει δωρεάν τις υπηρεσίες του σ' έναν άνθρωπο σαν τον Δημόκριτο. Στον φιλόσοφο που οι γνώσεις του και οι γνώμες του αποτελούσαν, όπου εφαρμοζόνταν, θεμέλιο της προκοπής των πόλεων και απόρθητο φρύριο της ανεξαρτησίας τους.

Μόλις έστειλε το μήνυμα του αυτό στους Αβδηρίτες, ο ανθρωπιστής Κώος γιατρός ναύλωσε το πρώτο πλοίο που ήταν διαθέσιμο και ξεκίνησε για την πατρίδα του Δημοκρίτου. Όταν όμως έφτασε εκεί, διαπίστωσε ένα τελείως απροσδόκητο αλλά εξαιρετικά ευχάριστο γεγονός. Βρήκε τον φιλόσοφο αδύνατο κάπως αλλά υγιέστατο διανοητικά. Καθόταν σε λίθινο θώκο κάτω από ένα φουντωτό και πυκνόσκιο πλάτανο, έχοντας πάνω στα γόνατα του ένα βιβλίο.

σελίδα 16

Απηχούν και επιβεβαιώνουν το ότι, όπως τονίζει ο Αριστοτέλης, ο Δημόκριτος "όλα τα είχε μελετήσει"(1), το ότι, όπως μαθαίνουμε και από άλλες αξιόπιστες  πηγές, ο Δημόκριτος θεωρούνταν στην αρχαιότητα παντοδαής (παντομαθής, παντογνώστης) και είχε μάλιστα επονομαστεί σοφία, ενσάρκωση της σοφίας.

(1) Αριστοτέλης, Περίγενέσεως και φθοράς 315a 35 

σελίδα 23,24

Οι σωζόμενοι τίτλοι του Αβδηρίτη σοφού δείχνουν ότι τα ενδιαφέροντα του αγκάλιαζαν τους πλέον ποικίλους τομείς του επιστητού. Από την άποψη αυτή δεν τον φτάνει κανείς από τους προκατόχους του ή, όπως σημειώνουν εύστοχα ο Μαρξ και Ένγκελς, ο Δημόκριτος είναι το πρώτο εγκυκλοπαιδικό μυαλό ανάμεσα στους Έλληνες (1). Ασχολήθηκε με όλους σχεδόν τους κλάδους της φιλοσοφίας και της επιστήμης του καιρού του (κοσμολογία, κοσμογονική, αστρονομία, μαθηματικά, φυσική, βιολογία, ανθρωπολογική και ιστορία του πολιτισμού, λογική, αισθητική, ηθική κ.λπ.).

(1) Κ. Μαρξ - Φρ Ένγκελς, Η γερμανική ιδεολογία, μετ. Κ. Φιλήνη, σ/ 198.

σελίδα 26

Εξαίρεση από τον κανόνα, που δεν είναι βέβαια η μοναδική, αποτελεί ο Τζ. Μπαρνέτ, ο οποίος προτείνει διαφορετική λύση στο πρόβλημα. Υποστηρίζει, συγκεκριμένα, ότι τα έργα του Δημόκριτου χάθηκαν είτε εξαιτίας του ότι οι Επικούρειοι δεν φρόντισαν να πολλαπλασιάσουν τα αντίγραφα των συγγραμμάτων του φιλοσόφου, που αποτελούσαν "ακλόνητη μαρτυρία της έλλειψης πρωτοτυπίας που χαρακτήριζε το δικό τους σύστημα", είτε εξαιτίας της κακής φήμης που είχε αποκτήσει ο Δημόκριτος, επειδή θεωρούνταν πρόδρομος των Επικούρειων.

σελίδες 28, 29

Θλιβερό προανάκρουσμα της ανεπανόρθωτης ιστορικής αδικίας που διαπράχθηκε σε βάρος του Δημόκριτου είναι η στάση του ίδιου του Πλάτωνα απέναντι του. Ο κατ' εξοχήν αυτός ιδεολογικός εκφραστής των συντηρητικών δυνάμεων της αρχαίας Ελληνικής κοινωνίας πουθενά στα έργα του δεν αναφέρει το όνομα του Δημόκριτου, ενώ είναι βέβαιο ότι δεν αναφέρει το όνομα του Δημόκριτου, ενώ είναι βέβαιο ότι δεν του ήταν καθόλου άγνωστο. Κάτι χειρότερο. Σύμφωνα με πληροφορία του Αριστόξενου (ήταν συνομήλικος και μαθητής του Αριστοτέλη) που παραθέτει ο Διογένης Λαέρτιος, ο Πλάτων μισούσε σε τέτοιο βαθμό τον Δημόκριτο, ώστε σχεδίαζε να κάψει τα συγγράμματα του, όσα είχε μπορέσει να συγκεντρώσει. Οι Πυθαγόρειοι, όμως Αμύκλας και Κλεινίας τον εμπόδισαν, επικαλούμενοι το επιχείρημα ότι τα βιβλία του Δημόκριτου ήταν πολύ διαδεδομένα, κι έτσι τα είχαν και πολλοί άλλοι.

σελίδα 35

1.Διογ. Λαέρτ. ΙΧ (37)

Δικό του απόφθεγμα είναι: "Ο λόγος είναι σκιά του έργου".

σελίδα 39

[...] ο Δημόκριτος πρέπει να ήταν ένα χρόνο εμγαλύτερος από τον Σωκράτη.

σελίδες 41,43

1.Διογ. Λαέρτ. ΙΧ (44)

Οι απόψεις του Δημοκρίτου είναι οι εξής: Η αρχή των πάντων είναι τα άτομα και το κενό -όλα τα άλλα απλώς νομίζουμε πως υπάρχουν. Κόσμοι υπάρχουν άπειροι, που γεννιούνται και φθείρονται. Τίποτε δεν δημιουργείται εκ του μη όντος και τίποτε καταστρεφόμενο δεν καταλήγει στο μη ον. Τα άτομα είναι άπειρα ως προς το μέγεθος και τον αριθμό, περιστρέφονται με στροβιλική κίνηση στο σύμπαν και έτσι γεννάνε όλα τα σύνθετα σώματα, τη φωτιά, το νερό, τον αέρα και τη γη. Και τούτα επίσης τα στοιχεία αποτελούν ενώσεις ορισμένων ατόμων. Αυτά δεν μεταβάλλονται και δεν αλλοιώνονται, λόγω της σταθερότητας τους. Υποστηρίζει ότι ο ήλιος και η σελήνη έχουν σχηματιστεί από παρόμοιους λείους και σφαιρικούς όγκους -το ίδιο και η ψυχή. Η ψυχή ταυτίζεται με τον νου. Εμείς βλέπουμε με τα είδωλα που εμπίπτουν στην όραση μας. Θεωρεί ότι τα πάντα δημιουργούνται από ανάγκη και ότι η αιτία της γένεσης όλων των όντων είναι η στροβιλική κίνηση, που την αποκαλεί "ανάγκη". Τελικός σκοπός θεωρεί πως είναι η "ψυχική γαλήνη", η οποία δεν ταυτίζεται με την ηδονή, όπως δέχτηκαν μερικοί παρερμηνεύοντας, αλλά είναι η κατάσταση κατά την οποία η ψυχή είναι γαλήνια και σταθερή, χωρίς να ταράζεται απ' οποιονδήποτε φόβο ή δεισιδαιμονία ή πάθος. Ο Δημόκριτος την ονομάζει επίσης "ευεστώ", αλλά της δίνει και πολλά άλλα ονόματα,. Οι αισθητές ιδιότητες υπάρχουν συμβατικώς, κατά φύση (αντικειμενικά) υπάρχουν μόνο τα άτομα και το κενό. Αυτές, λοιπόν, είναι οι θεωρίες του. Τα βιβλία του τώρα είναι τα ακόλουθα...

Σελίδα 45 

2. Λεξ. Σούδα.

Δύο είναι τα γνήσια βιβλία του, ο "Μέγας Διάκοσμος" και το "Περί Φύσεως Κόσμου" Έγραψε επίσης επιστολές.

σελίδα 59

34. Κικέρων. Π. Ουρ. 294

... από τους φιλοσόφους, λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, διακρίνονται ο Δημόκριτος, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Είναι αδύνατο να βρεθούν άλλοι που να έχουν αναμείξει τις μορφές του λεκτικού με τρόπο καλύτερο από τούτους.

σελίδες 61, 63, 65

Αριστοτέλης. Π. Ζωι. Μορ. Α1 642a 24

Ο λόγος για τον οποίο οι προγενέστεροι φιλόσοφοι δεν έφτασαν σε αυτή τη μέθοδο διαδικασίας ήταν ότι στην εποχή τους δεν υπήρχε η έννοια της "ουσίας" ή τρόπος ορισμού του "είναι". Πρώτος άγγιξε το θέμα ο Δημόκριτος, όχι επειδή το θεωρούσε αναγκαίο για τη μελέτη της φύσης, αλλά επειδή παρασύρθηκε από το ζήτημα που πραγματευόταν. Στην εποχή του Σωκράτη έγινε πρόοδος σε ό,τι αφορά τη μέθοδο, αλλά σταμάτησε η αναζήτηση σχετικά με τη φύση, οπότε αυτοί ασχολούνταν με τη φιλοσοφία στράφηκαν προς την πρακτική αρετή και προς την πολιτική.

Από τους φυσικούς φιλοσόφους μόνο ο Δημόκριτος ασχολήθηκε ακροθιγώς με το ζήτημα, και έδωσε κάποιον ορισμό του θερμού και του ψυχρού.

Σιμπλίκιος Π.  Ουρ. 294. 33 

37. Η καταγραφή ορισμένων αποσπασμάτων από το έργο του Αριστοτέλη "Περί Δημοκρίτου" θα φανερώσει τη σκέψη αυτών των ανδρών: "Ο Δημόκριτος θεωρεί πως τα αΐδια πράγματα είναι κατά τη φύση τους μικρές απειροπληθείς ουσίες. Θεωρεί εξ αρχής για τις ουσίες αυτές κάποιον άλλο χώρο, άπειρον ως προς το μέγεθος. Δίνει στον χώρο αυτό τα ονόματα 'Κενό', 'Ουδέν', 'Άπειρο', και σε καθένα επιμέρους σώμα τα ονόματα 'δεν συμπαγές', 'Ον'. Πιστεύει ότι οι ουσίες είναι τόσο μικρές, ώστε δεν γίνονται αντιληπτές από τις αισθήσεις μας, αλλά ότι έχουν όλων των ειδών τις μορφές και τα σχήματα και διαφορές ως προς το μέγεθος. Από αυτές τις ουσίες, όπως ακριβώς από τα στοιχεία, δημιουργεί με τη συνένωση τους όγκους, τους οποίους είναι δυνατό ν' αντιληφθούμε με την όραση και με τις άλλες αισθήσεις. Τα άτομα ξεσηκώνονται και κινούνται στο κενό, εξαιτίας της ανομοιότητας και των άλλων προαναφερθεισών διαφορών τους, και κατά την κίνηση τους συγκρούονται και διαπλέκονται με τρόπο που τα κάνει να συνδέονται και να παραμείνουν κοντά το ένα με το άλλο, σε καμιά περίπτωση, όμως, δεν δημιουργείται από αυτά μία ενιαία ουσία· είναι, άλλωστε, αφελέστατο να θεωρούμε ότι τα δύο ή περισσότερα πράγματα μπορούν να γίνουν πότε ένα. Ο Δημόκριτος αποδίδει την αιτία του ότι τα άτομα παραμένουν μαζί μέχρι κάποιο σημείο στις διαπλοκές και στις αλληλοσυνδέσεις των σωμάτων. Άλλωστε, μερικά από αυτά είναι σκαληνά, άλλα μοιάζουν με άγκιστρα, άλλα κοίλα, άλλα κυρτά και άλλα έχουν αναρίθμητες διαφορές. Θεωρεί δηλαδή ότι τα σώματα αυτά συνδέονται το ένα με το άλλο και παραμένουν μαζί για τόσο χρονικό διάστημα, ώσπου να παρουσιαστεί από το περιβάλλον τους κάποιο ισχυρότερο αναγκαστικό αίτιο, που να τα σείσει και να τα διασκορπίσει". υποστηρίζει ότι η γένεση και ο αντίθετος αυτής διαχωρισμός των όντων δεν αφορά μόνο τα ζώα αλλά και τα φυτά και τα μέρη του σύμπαντος και γενικά όλα τα σώματα που είναι αντιληπτά δια των αισθήσεων. Αν λοιπόν η γένεση των όντων αποτελεί συνάθροιση των ατόμων και η φθορά διαχωρισμό τους, η γένεση θα ήταν, σύμφωνα και με τον Δημόκριτο, αλλοίωση.

38. Με παρεμφερή τρόπο ο φίλος του (Λευκίππου) ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης θεωρούσε δύο αρχές, το πλήρες και το κενό, από τις οποίες αποκαλούσε το πρώτο "ον" και το δεύτερο "μη ον". Καθώς θεωρούν ότι ύλη των όντων είναι τα άτομα, υποστηρίζουν ότι τα υπόλοιπα γεννούν τις διαφορές τους. Τρεις είναι αυτές οι διαφορές: ρυσμός - τροπή - διαθιγή, που είναι σαν να λέμε σχήμα - θέση - τάξη. Από τη φύση, δηλαδή, το όμοιο κινείται από το όμοιο του και τα ομοειδή σώματα κατευθύνονται το ένα προς το άλλο, και ακόμα κάθε σχήμα, προσαρμοζόμενο σε άλλη συνάθροιση, δημιουργεί άλλη διάθεση. Έτσι, είναι λογικό, αφού τα πρωταρχικά στοιχεία είναι άπειρα, ν' αποδίδουν τη δημιουργία όλων των καταστάσεων και όλων των ουσιών σε αυτή τη διαδικασία. Γι' αυτό και ισχυρίζονται (ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος) ότι όλα ερμηνεύονται σύμφωνα με τη λογική μόνο για όσους θεωρούν ότι τα στοιχεία είναι άπειρα. Υποστηρίζουν ακόμα ότι το σχήμα των ατόμων είναι απειροπληθές, "γιατί τίποτα δεν είναι περισσότερο έτσι και όχι αλλιώς". Αυτή είναι η αιτία στην οποία αποδίδουν τον άπειρο αριθμό των σχημάτων.

Βλέπουμε, λοιπόν, το ίδιο σώμα να παραμένει σε κατάσταση συνέχειας, αν και άλλοτε υγρό και άλλοτε στερεό, και δεν υφίσταται τη μεταβολή τούτη με διαίρεση ή σύνθεση, ούτε με "τροπή" ή "διαθιγή" όπως λέει ο Δημόκριτος, καθώς δεν μεταβάλλεται από υγρό σε στερεό μετατοπιζόμενο ή αλλάζοντας κατά τη φύση του.

39. Ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης θεώρησε το σύμπαν άπειρο, επειδή δεν έχει δημιουργηθεί από κανέναν. Ακόμη, ισχυρίζεται ότι είναι αμετάβλητο και αναφέρεται ρητά στο τι είναι σύμπαν· οι αιτίες των όσων συμβαίνουν τώρα δεν έχουν καμιά αρχή· γενικά  από τον άπειρο χρόνο όλα όσα συνέβησαν, συμβαίνουν και πρόκειται να συμβούν διέπονται από την ανάγκη.

σελίδα 71

47. Αέτιος. Ι 3, 18.

47. Ο Δημόκριτος υποστήριζε πως υπάρχουν δυο ιδιότητες των ατόμων, το μέγεθος και το σχήμα, ενώ ο Επίκουρος πρόσθεσε και τρίτη, το βάρος, καθώς έλεγε ότι σώματα κινούνται κατ' ανάγκη με το χτύπημα του βάρους τους.

σελίδα 79

53. Πλούταρχος Προσ. Κωλώτ. 1108 Ε

53. Ωστόσο, για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο Επίκουρος αυτοαποκαλούνταν οπαδός του Δημοκρίτου, όπως παραδίδει ανάμεσα σε άλλους και ο Λεοντεύς, αφοσιωμένος μαθητής του Επίκουρου, γράφοντας προς τον Λυκόφρονα. Αυτός υποστηρίζει ότι ο Επίκουρος τιμούσε τον Δημόκριτο, επειδή πριν από τον ίδιο προσέγγισε την ορθή γνώση και ότι η θεωρία και ότι η θεωρία του συνολικά ονομάζεται "Δημοκρίτεια", επειδή ο Δημόκριτος πρώτος ασχολήθηκε με τις αρχές που αφορούν τη φύση. Αντίθετα, ο Μητρόδωρος, στο έργο του "Περί φιλοσοφίας" έχει υποστηρίξει ότι, εάν δεν υπήρχε η διδασκαλία του Δημοκρίτου, δεν θα είχε στραφεί ο Επίκουρος στη φιλοσοφία.

σελίδα 93

72. Σέξτος Χ 181.

72. Φαίνεται ότι οι φυσικοί που ακολουθούν τον Επίκουρο και τον Δημόκριτο έχουν για τον χρόνο την ακόλουθη αντίληψη "ο χρόνος είναι πλάσμα της φαντασίας με μορφή ημέρας και νύχτας'.

σελίδα 97

Αέτιος ΙΙ 4, 9  Δ.

84. "Σύμφωνα με τον Δημόκριτο, ο κόσμος φθείρεται, με την επικράτηση του μεγαλύτερου επί του μικρότερου".

Εκδόσεις Κάκτος, Δημόκριτος 2

σελίδα 48 

Δύο άλλοι μελετητές της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας και επιστήμης διαπιστώνουν πολύ δικαιολογημένα ότι η άποψη του Δημόκριτου για το βάρος των σωμάτων αποτελεί προκαταβολική επισήμανση της περίφημης αρχής της υδροστατικής που ανακάλυψε ο Αρχιμήδης.

σελίδα 50

Ο Αριστοτέλης, που είναι ο πιο καλά πληροφορημένος αρχαίος συγγραφέας σχετικά με το ζήτημα που εξετάζουμε, σημειώνει αναφερόμενος ειδικά στον Αβδηρίτη προκάτοχο του: " (Οι υλιστές φιλόσοφοι) λένε δηλαδή ότι ο χρόνος είναι αδημιούργητος. Και με αυτό το επιχείρημα ο Δημόκριτος αποδείχνει ότι είναι αδύνατο να έχουν δημιουργηθεί όλα τα πράγματα. Γιατί, λέει, ο χρόνος είναι αδημιούργητος".

σελίδα 56 

Είναι γνωστό ότι μια από τις πρώτες και τις πιο μεγάλες επιτεύξεις της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας και επιστήμης, η άποψη ότι το σύμπαν είναι άπειρο, ανήκει στον Αναξίμανδρο.

σελίδα 60

"Λέει (ο Δημόκριτος) ότι υπάρχουν άπειροι κόσμοι και διαφέρουν ως προς το μέγεθος. Σε μερικούς από αυτούς δεν υπάρχει ούτε ήλιος ούτε σελήνη, ενώ σε άλλους υπάρχει ήλιος και σελήνη που έχουν μεγαλύτερο μέγεθος απ' ό,τι ο ήλιος και η σελήνη του δικού μας κόσμου, και σε άλλους υπάρχουν περισσότεροι ήλιοι και φεγγάρια. Οι αποστάσεις ανάμεσα στους κόσμους είναι άνισες, και αλλού υπάρχουν περισσότεροι κόσμοι, αλλού λιγότεροι. Άλλοι βρίσκονται στην περίοδο της ανάπτυξης, άλλοι στην περίοδο της ακμής κι άλλοι στην περίοδο της παρακμής. Αλλού γεννιούνται κόσμοι κι αλλού εξαφανίζονται. Σε μερικούς κόσμους δεν υπάρχουν ζώα και φυτά και κανενός είδους υγρό".

Οι απόψεις όμως του Δημόκριτου για το σύμπαν είναι από τις πλέον αξιοθαύμαστες όχι μόνο επειδή αποτελούν προϊδεασμό των επιτεύξεων της επιστήμης του καιρού μας ή, όπως παρατηρεί ο Β. Άσμους, επειδή μοιάζουν "καταπληκτικά" με τα τωρινά δεδομένα της επιστήμης. Προκαλούν εξίσου τον θαυμασμό κι όταν εξεταστούν από καθαρά φιλοσοφική σκοπιά.

σελίδα 77

Το γεγονός που επισημάναμε, ότι ο Δημόκριτος είναι ο πρώτος στην αρχαιότητα φιλόσοφος που διατύπωσε ξεκάθαρα την αντιτελεολογική αντίληψη για τον κόσμο, πιστοποιείται κι από ότι ένας από τους Λατίνους απολογητές του Χριστιανισμού, ο Λακτάντιος, χαρακτηρίζει τον Δημόκριτο αρνητή της πρόνοιας και θεμελιωτή της γνώμης ότι όλα έχουν δημιουργηθεί και συντελούνται τυχαία (fortuito), χωρίς προκαθορισμένο σκοπό.

σελίδα 94

Στο ίδιο γεγονός οφείλεται επίσης και η εξήγηση που δίνει ο Δημόκριτος στον χωρισμό των ζώων σε ένυδρα, επίγεια και ιπτάμενα, εξήγηση που προοιωνίζεται τη θεωρία του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών.

σελίδα 95

Ο Δημόκριτος εξηγεί με επιστημονικό για την εποχή του τρόπο τα φαινόμενα που τον απασχολούν κι εδώ, στον τομέα της βιολογίας και της βοτανικής. Τα αποδίδει όλα σε καθαρά φυσικές αιτίες και απορρίπτει κάθε εξήγηση τους που έχει αφετηρία και τέρμα τον ιδεαλισμό και τον μυστικισμό.

σελίδες 132, 133

Αναγνώριση του γεγονότος που αναφέραμε, της επιστημονικής αξίας και επικαιρότητας που έχουν και για την εποχή μας οι επιτεύξεις του Δημοκρίτου στον τομέα της επιστήμης και της φιλοσοφίας, αποτελεί ανάμεσα σε πολλές άλλες και η παρακάτω διαπίστωση του Σ. Σαμπούρσκι. "Η μορφή του ατόμου αντιστοιχεί στο χημικό στοιχείο της νεότερης ατομικής θεωρίας. Η μορφή διαφοροποιεί τα άτομα με την ίδια έννοια που διαφοροποιεί σήμερα τα στοιχεία ο ατομικός τους αριθμός, καθορίζοντας τις χημικές τους ιδιότητες. Εφόσον η αρχαία ατομική θεωρία ήταν οικοδομημένη πάνω σε καθαρά μηχανικές αντιλήψεις, δεν είναι εκπληκτικό το ότι τα διακριτικά γνωρίσματα των ατόμων ήταν μηχανικά ή γεωμετρικά".

σελίδες 142, 143

Ξεκινώντας από την άποψη αυτή, από την πεποίθηση ότι η επαγωγή οδηγεί στην ανακάλυψη των αιτιών των πραγμάτων, ο Δημόκριτος ορίζει την επαγωγή, τον επαγωγικό συλλογισμό, και ως το μοναδικό (ή, εν πάση περιπτώσει, το πιο σπουδαίο) μέσο για την πρόβλεψη του μέλλοντος, "διαλογισμό που ξεκινά πάντα από τα ορατά (φανερά) και υπάρχοντα και καταλήγει σε συμπεράσματα για τα μελλοντικά".

Το συμπέρασμα που βγαίνει από τα όσα είδαμε παραπάνω είναι φανερό. Ο Δημόκριτος είναι ο πρώτος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος που εγκαινίασε την έρευνα προβλημάτων επαγωγικής λογικής. Είναι, για να εκφραστούμε αλλιώς, ο προκάτοχος του Αριστοτέλη ως προς τη θεμελίωση της επαγωγικής λογικής.

Το γεγονός που επισημάναμε πιστοποιείται κατά κάποιον τρόπο και από τον ίδιο τον Αριστοτέλη. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος, μιλώντας για την επιστημονική μέθοδο έρευνας, αναφέρει ρητά ότι η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε πριν από τον ίδιο μόνο από τον Δημόκριτο και τον Σωκράτη. Μνημονεύει μάλιστα πρώτα τον Δημόκριτο κι ύστερα τον Σωκράτη, αποδίδοντας έτσι την προτεραιότητα στον Αβδηρίτη προκάτοχο του στο προκείμενο ζήτημα. "Η αιτία που οι προγενέστεροι μου δεν έφτασαν σε τούτη τη μέθοδο είναι το ότι τους ήταν κάτι άγνωστο η ουσία και ο ορισμός της ουσίας. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη μέθοδο, όχι όμως επειδή τη θεωρούσε κάτι το αναγκαίο για τη διερεύνηση της φύσης, αλλά επειδή οδηγήθηκε σ' αυτή από το ίδιο το πράγμα, είναι ο Δημόκριτος. Την εποχή του Σωκράτη η τάση αυτή δυνάμωσε, από την άλλη μεριά όμως σταμάτησε η έρευνα της φύσης".

σελίδα 208

"Η φτώχεια στο δημοκρατικό πολίτευμα είναι τόσο προτιμότερη από τη λεγόμενη ευδαιμονία των δυναστικών πολιτευμάτων όσο η ελευθερία από τη δουλεία"

σελίδα 221

α. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν άνθρωποι που από τη φύση τους είναι καλοί, ικανοί στην πολιτική. Ωστόσο περισσότεροι είναι εκείνοι που γίνονται ικανοί στην πολιτική με την άσκηση και τη μόρφωση. Από την άλλη μεριά όσοι είναι καλοί, ικανοί από τη φύση τους, δεν ανήκουν κατά κανόνα στα αριστοκρατικά γένη και γενικά στους πλούσιους και λίγους, αλλά στους πολλούς, στον λαό. Σ' αυτούς, στους ανθρώπους του λαού, συναντά κανείς την πραγματική αρχοντιά, ευγένεια και τον καλό χαρακτήρα.

σελίδα 250 

"Το καλύτερο για τον άνθρωπο είναι να περνάει τη ζωή όσο το δυνατό πιο ευχάριστα κι όσο το δυνατό λιγότερο δυσάρεστα. Και μπορεί κανείς να το πετύχει αυτό, αν δε αναζητεί τις απολαύσεις του στα φθαρτά πράγματα". "Δεν πρέπει να διαλέγουμε κάθε ηδονή, αλλά εκείνη που συνδέεται με κάτι ευγενικό".

σελίδα 265

"Αγαθό δεν είναι το να μην αδικείς, αλλά το να μην θέλεις καν να αδικείς".

σελίδα 279

37. "Όποιος προτιμάει τα αγαθά της ψυχής προτιμάει τα πιο θεϊκά· όποιος προτιμάει τα αγαθά του σώματος προτιμάει τα ανθρώπινα".

38. Είναι σωστό να εμποδίζουμε αυτόν που προσπαθεί να διαπράξει αδικία· αν αυτό δεν γίνεται, ας μη συμμετέχουμε στην άδικη πράξη του.

40. Οι άνθρωποι δεν ευτυχούν με τα σωματικά αγαθά ούτε με τα χρήματα αλλά με την ορθή σκέψη και με την πολυμάθεια.

  

σελίδα 291

- Ο κόσμος είναι θεατρική σκηνή και η ζωή πέρασμα από αυτή· ήλθες, είδες και απήλθες.

- Ο κόσμος είναι μεταβολή, η ζωή υποκειμενική αντίληψη.

σελίδα 331

249. "Η εμφύλια σύγκρουση είναι κακό και για τις δύο παρατάξεις και για τους νικητές και για τους ηττημένους ίδια είναι η φθορά".

250. "Από την ομόνοια προκύπτουν τα μεγάλα έργα, και οι πόλεις μπορούν να έχουν επιτυχία στους πολέμους -με άλλο τρόπο όχι".

σελίδα 337

266. "Στη σημερινή μορφή πολιτευμάτων δεν υπάρχει τρόπος να μην αδικούν οι άρχοντες, ακόμα κι αν είναι κατ' εξοχήν ενάρετοι. Μόνο στον εαυτό μας άλλωστε ταιριάζει, και σε κανέναν άλλο, να παραμένει όπως είναι κατά την εναλλαγή των περιστάσεων. Πρέπει λοιπόν να ρυθμιστούν κάπως τα σχετικά ζητήματα, ώστε αυτός (ο άρχοντας) που δεν διαπράττει αδικίες, όταν ελέγχει με αυστηρότητα τους άδικους, να μη βρίσκεται στη δικαιοδοσία τους αλλά να υπάρχει κάποιος θεσμός ή άλλο μέσο προς υπεράσπιση όσων πολιτεύονται δίκαια".

σελίδα 359

"Προτίμησε, στη ζωή σου περισσότερο να σε θέλουν παρά να σε φοβούνται· εκείνος, τον οποίο όλοι φοβούνται όλους τους φοβάται".

"Εκείνος που πρόκειται να κυβερνήσει άλλους, πρέπει πρώτα να κυβερνάει τον εαυτό του".

σελίδα 361

"Στον καθρέφτη φαίνεται η μορφή του προσώπου, στις συναναστροφές η μορφή της ψυχής".

"Ένα μόνο γνωρίζω, ότι δεν γνωρίζω".

ΠΗΓΗ:   protagorasnews