Ο κορονοϊός και το παρασιτικό οικονομικό μοντέλο

Η ταχύτατη εξάπλωση της επιδημίας του κορονοϊού από το μακρινό Βουχάν της Κίνας σε όλο τον πλανήτη, μέσα σε δύο μήνες, αποτελεί τη συνέπεια μιας παγκοσμιοποιημένης και αποεδαφικοποιημένης πλανητικής κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που έχει συγκροτηθεί πλέον σύμφωνα με το πρότυπο του περιβόητου Τρίτου Κύματος του Άλβιν Τόφλερ.

Ο Τόφλερ, στα δύο βιβλία του, Το Σοκ του Μέλλοντος του 1970 και ΤοΤρίτο Κύμα, στα 1980, περιέγραφε και προδιέγραφε ταυτόχρονα έναν κόσμο που μετακινείται όλο και ταχύτερα, εγκαταβιεί σε διεθνή ξενοδοχεία, δεν γνωρίζει εθνικές, φυλετικές, θρησκευτικές ή ακόμα και έμφυλες ταυτότητες. 

Και μάλιστα αυτά τα έλεγε πριν από το κινητό τηλέφωνο και το internet. Μια οικονομία στην οποία, για την παραγωγή ενός προϊόντος, συνεργάζονται δεκάδες χώρες και εκατοντάδες επιχειρήσεις και όπου η ανάπαυση του εργατικού δυναμικού έχει μεταβληθεί στην τεράστια βιομηχανία του ελευθέρου χρόνου και του τουρισμού.

Μέσα σε αυτόν κόσμο του πλανητικού χωριού, η επιδημία του κορονοϊού επεκτάθηκε με αστραπιαία ταχύτητα και δραματικές συνέπειες σε όλο τον πλανήτη, απειλώντας ως αόρατος εχθρός τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων και, ποιος ξέρει, ίσως και εκατομμυρίων ανθρώπων, καθώς και την καθημερινότητα δισεκατομμυρίων. 

Άλλοτε, οι παγκόσμιες πανδημίες, παρότι ασύγκριτα πιο φονικές, εξ αιτίας της έλλειψης μέτρων πρόληψης και της υπανάπτυξης του συστήματος υγείας, έκαναν συχνά πολλούς μήνες ή και χρόνια ολόκληρα για να μεταδοθούν σε όλο τον πλανήτη. Και στην πραγματικότητα δεν υπήρξαν ποτέ κυριολεκτικά παγκόσμιες, μια και δεν έφθαναν σε όλες τις γωνιές του πλανήτη, ούτε καν σε όλες τις περιοχές των χωρών που είχαν πληγεί, διότι οι πληθυσμοί ήταν κατά 80% ή 90% αγροτικοί.

Όμως σήμερα άρκεσε μία επιδημία, που βρίσκεται ακόμα στην αρχή της, για να οδηγήσει σε κατάρρευση των χρηματιστηρίων, ανάλογη της κρίσης της Lehman Brothers, να επιφέρει το κλείσιμο εκατομμυρίων επιχειρήσεων, μικρών και μεγάλων, να βγάλει στον δρόμο, έστω προσωρινά, εκατοντάδες εκατομμύρια σε παγκόσμια κλίμακα, και να συντρίψει βαθιά ριζωμένες συνήθειες και τρόπους ζωής.

Προφανώς, δε, χώρες λιγότερο εξαρτημένες από την παγκοσμιοποίηση στο επίπεδο της παραγωγής τους, ακόμα και εάν πρωταγωνιστούν σε αυτή, μάλλον θα πληγούν λιγότερο εν τέλει. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε πως, το 2018, οι συνολικές εξωτερικές ανταλλαγές εμπορευμάτων και υπηρεσιών σε τρέχουσες τιμές, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, αντιπροσώπευαν, στις ΗΠΑ, το 27,5% του AEΠ, στην Κίνα το 38,2% – ακόμα και κάτω από το 20% εάν το ΑΕΠ της Κίνας υπολογιστεί με βάση την αγοραστική δύναμη και όχι σε αγοραίες τιμές. 

Οι οικονομικές συνέπειες θα είναι μεγαλύτερες για χώρες και οικονομίες που στηρίζονται προνομιακά στις υπηρεσίες.

Αντίθετα, στη Γερμανία, οι εξωτερικές ανταλλαγές αντιπροσώπευαν, το 2018, το 88,7% του ΑΕΠ και στην Ελλάδα το 72,5%. Και αυτό παρότι διάφοροι δήθεν επαΐοντες μιλάνε για χαμηλό βαθμό διεθνοποίησης της ελληνικής οικονομίας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για χαμηλό ποσοστό εξαγωγής εμπορευμάτων αλλά για μάλλον υψηλό βαθμό διεθνοποίησης μέσω των υπηρεσιών.

Αν έλθουμε στην Ελλάδα, παρότι η εξάπλωση της επιδημίας είναι μικρότερη από άλλες χώρες, θα διαπιστώσουμε ότι η κατάρρευση του ελληνικού χρηματιστηρίου είναι μεγαλύτερη από εκείνη χωρών με πολύ περισσότερα κρούσματα από ό,τι εμείς. Διαβάζουμε σχετικά στο Capital.gr της Δευτέρας 16 Μαρτίου: «Σχεδόν στο 50% φτάνει η ”βουτιά” που έχει σημειώσει το Χρηματιστήριο Αθηνών από τα υψηλά των 948 μονάδων στις 24 Ιανουαρίου, καθώς με το σημερινό -12,24%, η Λ. Αθηνών δεν μπορεί να σηκώσει… κεφάλι». . Αυτή η κατάρρευση είναι ακριβώς συνέπεια της ευθραυστότητας της ελληνικής οικονομίας όχι μόνο εξαιτίας της πρόσφατης κρίσης αλλά και του γεγονότος ότι στηρίζεται αποκλειστικά στον διεθνή τουρισμό και τις μεταφορές.

Γενικότερα, οι οικονομικές συνέπειες θα είναι μεγαλύτερες για χώρες και οικονομίες που στηρίζονται προνομιακά στις υπηρεσίες. Υπενθυμίζουμε σχετικά πως, το 2018, οι «εξαγωγές» υπηρεσιών της Ελλάδας (43.034 εκ. δολ.) ξεπερνούσαν τις εξαγωγές εμπορευμάτων (39.478 εκ. δολ.)! Αντίθετα, στη Γερμανία, παρότι έχει μεγαλύτερο βαθμό εξωστρέφειας, αυτή αφορά κατ’ εξοχήν τις εξαγωγές εμπορευμάτων (1.560.648 εκατ. δολ.), σχεδόν πενταπλάσιες από εκείνες των υπηρεσιών (325.621 εκατ. δολ.)! Η Ιταλία, με τόσο σημαντικό αριθμό ξένων τουριστών, την ίδια χρονιά είχε 500.795 εκ. δολ. εξαγωγές εμπορευμάτων και μόλις 120.811 εκ. δολ. «εξαγωγές» υπηρεσιών! H πρωτεύουσα του παγκόσμιου τουρισμού, η Ισπανία, είχε 388.044 εκ. δολ. εξαγωγές εμπορευμάτων και 149.032 εκ. δολ. «εξαγωγές υπηρεσιών». Τέλος, η Τουρκία, την ίδια χρονιά, είχε 167.921 εκ. δολ. εξαγωγές εμπορευμάτων και 48.095 εκ. δολ. υπηρεσιών. Δηλαδή, η Τουρκία είχε υπερτετραπλάσιες εξαγωγές εμπορευμάτων από την Ελλάδα και παραπλήσιες «εξαγωγές» υπηρεσιών. Καταλαβαίνουμε λοιπόν έναν ακόμα λόγο για να τρέμουμε περισσότερο το «θερμό επεισόδιο».

Θα πρέπει να προσανατολιστούμε αναγκαστικά στην ενδογενή παραγωγή και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις –γιατί αυτές διαθέτουμε–, καθώς και στην επενδυτική παραγωγική κινητοποίηση των δημοσίων επενδύσεων και των ευρωπαϊκών πόρων.

Η έλλειψη λοιπόν μιας ενδογενούς παραγωγικής βάσης καθιστά την οικονομία εξαιρετικά ευάλωτη στις διεθνείς κρίσεις, είτε πρόκειται για την κρίση της Lehman Brothers, που κυριολεκτικά την κατέστρεψε, είτε πρόκειται για την τουρκική επιθετικότητα είτε για τον κορονοϊό.

Σε μία περίοδο που διακυβεύεται γενικότερα η συλλογική μας ύπαρξη, είμαστε υποχρεωμένοι να δούμε το πώς τα παθήματα θα μεταβληθούν σε μαθήματα αναγκαία για την επιβίωσή μας. Και σχετικά με την οικονομία, επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά, μέσα σε δέκα χρόνια, το πόσο αδιέξοδο είναι το κυρίαρχο μοντέλο. 

Η ανάπτυξη δεν θα έλθει –κυρίως– από καζίνο και ξενοδοχεία, ούτε από μεγάλες ξένες επενδύσεις, όπως ματαίως προσδοκά η κυβέρνηση και ο Άδωνις Γεωργιάδης, διότι η διεθνής θέση της χώρας είναι επισφαλής. Επομένως, θα πρέπει να προσανατολιστούμε αναγκαστικά στην ενδογενή παραγωγή και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις –γιατί αυτές διαθέτουμε–, καθώς και στην επενδυτική παραγωγική κινητοποίηση των δημοσίων επενδύσεων και των ευρωπαϊκών πόρων.

Το μοντέλο της παρασιτικής ενσωμάτωσης στη διεθνή οικονομία, που οδήγησε στον υπέρμετρο δανεισμό και την αποκλειστική σχεδόν στήριξη στον τουρισμό, είναι ένα μοντέλο αντιπαραγωγικό και πρέπει να αντικατασταθεί από ένα μοντέλο ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης.

Είχα μιλήσει πρόσφατα για την πανουργία της ιστορίας, σχετικά με την τουρκική επιθετικότητα και την προσπάθεια μεταβολής των μεταναστών και προσφύγων σε ένα ακόμα όπλο της. Την «πανουργία» που υποχρέωσε μια κυβέρνηση, που ανήλθε στην εξουσία πιστεύοντας πως θα είχε ως μοναδικό αντίπαλο τα… spreads, να αλλάξει άρδην την πολιτική της για το μεταναστευτικό, παρά τις όποιες ιδεοληψίες της. 

Σήμερα δοκιμάζονται έμπρακτα και δραματικά όλες οι ιδεοληψίες για «ανοικτά σύνορα» και «ελάχιστο κράτος» από όπου και αν προέρχονται. Καλείται έτσι και ο Άδωνις Γεωργιάδης και ο Κωστής Χατζηδάκης να κατανοήσουν τα σκληρά διδάγματα και της παρούσας κρίσης και όλων των άλλων που δοκιμάσαμε πρόσφατα. Διότι όλες κατατείνουν σε ένα και μόνο συμπέρασμα, σε σχέσηκαι με την οικονομία. Το μοντέλο τηςπαρασιτικήςενσωμάτωσης στη διεθνή οικονομία, που οδήγησε στον υπέρμετρο δανεισμό και την αποκλειστική σχεδόν στήριξη στον τουρισμό, είναι ένα μοντέλο αντιπαραγωγικό και πρέπει να αντικατασταθεί από ένα μοντέλο ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης. 

Μόνο έτσι μπορούμε να αντέξουμε καλύτερα στις μεγάλες κρίσεις, σε οποιονδήποτε τομέα, και να ενταχθούμε λυσιτελέστερα και στην παγκόσμια οικονομία. Μακάρι το πάθος να γίνει μάθος, όπως έλεγαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι, και ο υποχρεωτικός μας εγκλεισμός να μας κάνει να μελετήσουμε και να σκεφτούμε σοβαρότερα, πέρα από κάθε είδους ιδεοληψία.

Υ. Γ Αξίζει να αναφερθούμε σε έναν εξαιρετικά διαδεδομένο νεοφιλελεύθερο μύθο, σχετικά με την Ελλάδα που μπορεί να μιμηθεί την Ιρλανδία ως προς την εισαγωγή ξένων κεφαλαίων, αρκεί να μειώσει τη φορολογία και να άρει τα εμπόδια στην ταχύτητα πραγματοποίησης των επενδύσεων. Ας θυμίσουμε λοιπόν ορισμένες στοιχειώδεις αλήθειες: Η Ιρλανδία αποτελεί πλατφόρμα των διεθνών, κατ’ εξοχήν αμερικανικών, ξένων επενδύσεων για την Ευρώπη, όπως το ίδιο συμβαίνει με την Ολλανδία, με αποτέλεσμα, παρά τα μικρά μεγέθη της, να είναι η 6η χώρα στον κόσμο σε εισαγωγή ξένων κεφαλαίων, με την Ολλανδία να έρχεται πρώτη! 

Το 2018, σύμφωνα με μία μάλλον μετριοπαθή διεθνή μέτρηση (εκείνη της UNCTAD), η Ιρλανδία διέθετε ένα καθαρό απόθεμα ξένων κεφαλαίων 909 δισ. δολάρια, που αντιστοιχούσε στο 300% του ΑΕΠ της χώρας. Την ίδια χρονιά, τα ανάλογα στοιχεία για την Ελλάδα ήταν 33 δισ. δολ., ή το 18% περίπου του ελληνικού ΑΕΠ. (https://santandertrade.com/en/portal/establish-overseas/). Δηλαδή, η Ιρλανδία, με τον μισό πληθυσμό από την Ελλάδα, διαθέτει ένα απόθεμα ξένων επενδύσεων περίπου τριάντα φορές μεγαλύτερο.

Αντίθετα, η χώρα μας δεν αποτελεί μεγάλη πύλη εισόδου για ξένες επενδύσεις, διότι βρίσκεται σε μια ευαίσθητη γεωπολιτικά περιοχή, ούτε διαθέτει μεγάλη εσωτερική αγορά, με συνέπεια να δέχεται πολύ λίγες ξένες επενδύσεις, ιδιαίτερα στον βιομηχανικό τομέα. Επομένως, και η άρση των όποιων εμποδίων για τις ξένες επενδύσεις μπορεί να έχει σχετικά μικρές επιπτώσεις. Τελικώς, η αναφορά στο ιρλανδικό μοντέλο αποτελεί ευσεβή πόθο και φυγή στην αερολογία, κυριολεκτικώς.

από huffingtonpost