Πρόταση βιβλίου: Το διαχρονικό τραύμα του Εθνικού Διχασμού

Γράφει ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης

Σωτήρης Ριζάς

Βενιζελισμός και αντιβενιζελισμός

Στις απαρχές του εθνικού διχασμού 1915-1922

Εκδόσεις: Ψυχογιός

Σελ.: 162

Την περίοδο αυτή των απαρχών του εθνικού διχασμού την έφερε στο προσκήνιο κυρίως ο ιστορικός Γιώργος Μαυρογορδάτος με αφορμή την επέτειο των εκατό χρόνων από εκείνη την πολυτάραχη εποχή, στη διάρκεια της οποίας η Ελλάδα έζησε θριάμβους και πανωλεθρίες.

Σε αυτό το πνεύμα κινείται το νέο βιβλίο του Σωτήρη Ριζά «Βενιζελισμός και αντιβενιζελισμός», στο πλαίσιο της συνολικής προσπάθειας να φωτιστεί μια δύσκολη και πολύπλοκη ιστορική περίοδος που, το δίχως άλλο, σφράγισε και καθόρισε το μέλλον της χώρας.

Πρόκειται για μια σημαντικότατη ιστορική περίοδο που δεν έχει φωτιστεί επαρκώς στην εθνική ιστορική μας συνείδηση, καθώς ο Εθνικός Διχασμός, όπως επικράτησε να ονομάζεται η διαμάχη ουσιαστικά μεταξύ του Κωνσταντίνου και του Βενιζέλου, μας άφησε μια μεγάλη τραυματική ιστορική παρακαταθήκη, που δυστυχώς την τιμούμε διαχρονικά και σε κάθε ευκαιρία…

Ηγετικές φυσιογνωμίες ο Βενιζέλος κι ο Κωνσταντίνος, με πολύ ισχυρή προσωπικότητα και οι δυο, δεν άργησαν να έρθουν σε μιαν αντιπαράθεση, η οποία, ωστόσο, ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια καθώς μετατράπηκε σε εθνική σύγκρουση, που εξελίχθηκε σε μια τυφλή διαμάχη των δυο πολιτικών σχηματισμών που εκπροσωπούσαν. Ήδη, ο Βενιζέλος με τον Κωνσταντίνο ήλθαν σε διαφωνία πολύ νωρίτερα από το 1915, χρονιά που θεωρείται η απαρχή του Εθνικού Διχασμού, όταν ο διάδοχος εξαναγκάστηκε, ύστερα από έντονες διαφωνίες, να στρέψει τα ελληνικά στρατεύματα προς τη Θεσσαλονίκη, την οποία εποφθαλμιούσαν οι Βούλγαροι.

Ένα από τα βασικά ζητήματα της αντιπαράθεσης που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον Εθνικό Διχασμό ήταν η Μικρά Ασία. Έτσι, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και η συμμετοχή της Ελλάδας σ’ αυτόν ή όχι βασίστηκε στις διαφορετικές εκτιμήσεις των βενιζελικών και αντιβενιζελικών δυνάμεων. Ένα χαρακτηριστικό της διαμάχης αυτής ήταν η ακραία - συγκρουσιακή συμπεριφορά του πολιτικού συστήματος της εποχής, όπως και των δυο προσώπων που εκπροσωπούσαν τους δυο κυρίαρχους κομματικούς σχηματισμούς. Το διχαστικό πνεύμα, η έριδα, η ολική και λυσσαλέα άρνηση κάθε απόπειρας συνεννόησης και ιδέας διαλόγου είναι μια παράμετρος που πρέπει κάποια στιγμή να εξεταστεί ξεχωριστά και με τη συνδρομή της ψυχιατρικής επιστήμης ως μια εθνική διαχρονική ψύχωση. Επειδή, στην ουσία, δεν είχαμε να κάνουμε με αμιγώς ιδεολογικές διαφορές (οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά προσχηματικά) αλλά με ένα εθνικό ζήτημα, που το λογικότερο θα ήταν να αντιμετωπιστεί με πνεύμα εθνικής ενότητας και σύμπνοιας και όχι με τυφλή αυτοκαταστροφική συγκρουσιακή διάθεση.

Ο Σωτήρης Ριζάς, στο τελευταίο του βιβλίο, εξετάζει, συνδυαστικά και με τις απόψεις άλλων ιστορικών σχετικά με τη συγκεκριμένη περίοδο 1915-1922 των απαρχών του Εθνικού Διχασμού, τα βαθύτερα αίτια αυτής της επώδυνης εποχής που συνεχίστηκε για τον ελληνισμό με έναν καταστροφικό εμφύλιο ο οποίος βάθυνε τον διχασμό, προσθέτοντάς του ταυτόχρονα και ιδεολογικές παραμέτρους που, όπως είδαμε στην περίοδο της κρίσης, με αποκορύφωμα το 2015, έλαβε διαστάσεις αξιοσημείωτες, πολώνοντας την κοινωνία.

Ο ιστορικός, σε αυτή του τη μελέτη, προσεγγίζει με τρόπο επιστημονικό και συγκροτημένο την πιο χαρακτηριστική κακοδαιμονία του νεότερου ελληνισμού, τη διχογνωμία που εξελίσσεται σε σύγκρουση και πιθανόν να ξεκινά από προσωπικά αίτια, τα οποία, όταν συνδυάζονται με υψηλά αξιώματα και θεσμούς, λαμβάνουν πολύπλοκες όσο και επικίνδυνες διαστάσεις. Πιθανώς να πρόκειται για μια διαμάχη που έχει να κάνει με την προσπάθεια να ταυτιστεί το προσωπικό συμφέρον με το κοινωνικό και εθνικό, με τον τρόπο που συγκροτήθηκε το νεοελληνικό κρατίδιο, με τον τρόπο που απελευθερώθηκε και οργανώθηκε μέσα από μια δαιδαλώδη σχέση εξαρτήσεων και συμφερόντων. Στον πρόλογό του αναφέρει σχετικά: «Βασική υπόθεση της μελέτης αυτής είναι ότι το βάθος και η ένταση του εθνικού σχίσματος οφειλόταν σε μια συρροή αφενός εσωτερικών πολιτικών και συνταγματικών εκκρεμοτήτων, αφετέρου γεωπολιτικών πιέσεων τις οποίες δεν κατόρθωσε να διαχειριστεί η ελληνική πολιτική δομή, καθώς τελούσε υπό ποικίλες πολιτισμικές και γεωπολιτικές επιδράσεις».

Ο Ριζάς, ωστόσο, στην αναζήτηση των αιτιών είναι συγκεκριμένος, αναλυτικός αλλά και συνθετικός στον σχηματισμό μιας δικής του πρότασης, συμβάλλοντας έτσι αναμφισβήτητα στην καλύτερη κατανόηση μιας πολύπλοκης εθνικής παθογένειας, την οποία αντιμετωπίζουμε με αναθεωρημένες εκδοχές αλλά πάντα με σφοδρότητα και την αυτοκαταστροφική διάθεση της σύγκρουσης για τη σύγκρουση.

από topontiki